सायबर गुन्हेगारी आणि भारतीय दंड संहिता (IPC)

सायबर गुन्हे नियंत्रित करण्यासाठी सायबर कायद्याच्या जोडीला भारतीय दंड संहिता कशी संबंधित असते हे जाणून घेणे गरजेचे आहे.

सायबर गुन्हेगारी :

सायबर गुन्हेगारी ही एक सर्वसाधारण संज्ञा आहे जी संप्रेषण तंत्रज्ञानाचे घटक, इंटरनेट, सायबर स्पेस आणि world wide web (www) च्या माध्यमातुन केल्या गेलेल्या सर्व गुन्हेगारी कृतींचा संदर्भ देते.

सायबर गुन्हे हे संगणकाभिमुख गुन्हे म्हणून देखील ओळखले जातात.

इंटरनेट संदर्भातील गुन्हा :

इंटरनेट गुन्हा हा कोणताही गुन्हा किंवा इंटरनेटवर किंवा इंटरनेटचा वापर करून बेकायदेशीर ऑनलाइन क्रियाकलाप आहे.

इंटरनेट गुन्हेगारी ही सायबर क्राइमची मजबूत शाखा आहे.

उदा. identity theft (ओळख चोरी), internet scams (इंटरनेट घोटाळे) and cyber stalking

सायबर गुन्हेगारीच्या श्रेणी कोणत्या ?

सायबर गुन्हेगारीच्या तीन श्रेणी आहेत. त्या 1. वैयक्तिक, 2. सरकार, ३. मालमत्ता आहेत.

1. वैयक्तिक

या प्रकारातील सायबर गुन्ह्यामध्ये वैयक्तिकरित्या दुर्भावनायुक्त (malicious) किंवा बेकायदेशीर (illegal) माहिती ऑनलाइन वितरीत करणे समाविष्ट आहे.

उदा. cyber stalking, अश्लील साहित्य आणि तस्करीचे वितरण (Distributing pornography and trafficking)

2. सरकार

हा सर्वात सामान्य सायबर गुन्हा आहे, परंतु हा सर्वात गंभीर गुन्हा आहे. सरकारविरूद्ध गुन्हा सायबर दहशतवाद म्हणूनही ओळखला जातो.

उदा. सरकारी वेबसाइट हॅकिंग, लष्करी वेबसाइट हॅकिंग

3. मालमत्ता

हे वास्तविक जीवनाच्या उदाहरणासारखेच आहे की एखाद्या गुन्हेगाराने एखाद्याच्या बँक किंवा क्रेडिट कार्ड तपशीलांवर बेकायदेशीरपणे कब्जा केला आहे.

उदा. गोपनीय माहितीमध्ये प्रवेश करणे (access confidential information) , बँक तपशील चोरी करणे.

भारतात एखाद्या व्यक्तिवर हे गुन्हे दाखल केले जाऊ शकतात.

1. Harassment via E-Mails : 

हा गुन्हा बऱ्याच वेळा घडत असतो, यामध्ये आपल्याला ईमेल येतो काही फाइल्स बरोबर आणि आपल्याला सांगितले जाते की तुम्ही मोठी रक्कम जिंकली आहात आणि ती रक्कम तुमच्या पर्यन्त पोहचवण्यासाठी काही खर्च आहे, तो खर्च तुम्ही आम्हाला पाठवा तुमच्या बैंक अकाउंट सोबत पण खरे पहिले तर हे सर्व खोटे असते. जर तुम्हाला असे ईमेल आले तर यांना reply देऊ नका.

2. Cyber-Stalking : 

याचा अर्थ एखाद्याला ईमेल, मोबाइल, वेबकैमेरा, वीडियोद्वारे इंटरनेटचा वापर करुन धमकी देणे. 

3. सोशल नेटवर्किंग साईटवर त्रास देणे : 

सोशल मीडियावर किवा वेबसाइट द्वारे कायद्याने बंदी असलेल्या गोष्टी दाखविणे. अफवा पसरविणे. सोशल मिडिया वापरून लोकांची वैयक्तिक माहिती चोरणे, त्यांना लुटणे, त्यांच्या गोपनीय बाबींमध्ये हस्तक्षेप करणे. उदा. फेसबुक, whatsapp, ट्विटर सारख्या सोशल मिडिया साईट व apps.  

4. ई मेल स्पूफिंग (Email Spoofing) : 

ईमेल द्वारे एखाद्या व्यक्तीच नाव ख़राब केले असल्यास हा गुन्हा मानला जातो. एखाद्याचा मेल अकाउंट hack करुन त्या अकाउंट मधून दुसऱ्या व्यक्तीला ख़राब किवा अश्लील ईमेल पाठवल्यावर हा गुन्हा घडतो. तसेच फिशिंग, स्पॅम, वायरस पसरवणे च्या उद्देशाने ई मेल चा वापर करणे.

5. Hacking : 

इंटरनेटचा चुकीचा वापर करून वैयक्तिक व गोपनीय माहिती मिळवली जाते. त्यात आपल्या device वरील ताबा मिळविला जातो त्याद्वारे आपल्यावर हल्ला केला जातो. 

उदा : एखादी वेबसाइट, कंप्यूटर सिस्टम किवा मोबाइल hack करून वैयक्तिक माहिती व गोपनीय माहिती चोरणे, तिचा गैर वापर करणे किवा खराब करणे. सोशल मिडिया जसे की फेसबुक किवा whatsapp सारखे अकाउंट ला hack करणे. त्यावरील वैयक्तिक माहिती जसे की फोटो व व्हिडीओ चोरी करून वापरणे.

6. Cracking : 

एखाद्याच्या कंप्यूटर मधील खासगी माहिती किवा फाइल्स चोरणे.

7. Carding : 

दुसऱ्याच्या ATM कार्ड चा वापर करून त्यातून पैसे काढणे किवा खरेदी करणे.

8. Cheating & Fraud : 

दुसऱ्याच्या अकाउंटचा पासवर्ड चोरणे आणि त्याचा वापर करुन त्याला लुटणे.

9. Child Pornography : 

इंटरनेटचा वापर करुन वेबसाइटद्वारे, ईमेल किवा सोशल मीडिया द्वारे अश्लील गोष्टी पुरविणे. पोर्नोग्राफीच्या उद्देश्याने जर कुठल्याही 18 वर्षाखालील बालकाचा अश्लील फोटो, व्हिडीओ, MMS बनविला तर तो चाइल्ड पोर्नोग्राफी अंतर्गत येतो.

10. Personal Data & Identity Theaft : 

जर कोणी दुसऱ्या कोणाच्या क्रेडीट कार्ड नंबर, पासपोर्ट नंबर, आधार नंबर, PAN नंबर किंवा ऑनलाईन बँकिंग इलेक्ट्रोनिक सिग्नेचर चा वापर करून त्याचे पैसे काढत असेल किंवा काही दुरुपयोग करत असेल तर तो  Identity Theft गुन्हा आहे.

चला समजून घेऊ - सायबर गुन्हे आणि आयपीसी (IPC)

कलम 425: गैरव्यवहार (Mischief)

• हेतू असो वा हेतुपुरस्सर कारण
• चुकीचे नुकसान किंवा कोणत्याही व्यक्तीचे नुकसान
• कोणत्याही मालमत्तेचा नाश करा
• त्याचे मूल्य किंवा उपयुक्तता नष्ट किंवा कमी करते
• संगणक प्रणालीला हानी पोहचवणे आयपीसीच्या उपरोक्त विभाग section 425 मध्ये येईल.
• गैरव्यवहाराची जास्तीत जास्त शिक्षा 3 महिन्यांपर्यंत कैद किंवा दंड किंवा दोन्ही असू शकते.

कलम 379: चोरी (Theft)

• कोणत्याही कंपनीची तारीख किंवा कोणत्याही स्वरूपातील कोणतीही वैयक्तिक माहिती एखाद्याने चोरी केली आहे
• वर्षांची शिक्षा किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकते.

कलम 319 आणि 320: फसवणूक (Cheating)

• एखादा संकेतशब्द (पासवर्ड) चोरीला गेला आणि चुकीच्या हेतूसाठी दुसर्‍याकडून वापरला गेला.
• कलम 319 नुसार 3 वर्षाची शिक्षा किंवा दंड
• कलम 320 नुसार 7 वर्षाची शिक्षा किंवा दंड

कलम 392 : अश्लील पुस्तक विक्री, इ (sale, etc., of obscene book)

• एखाद्याच्या संमती किंवा माहितीशिवाय तिच्या खासगी भागाची प्रतिमा (फोटो) कॅप्चर करणे, प्रकाशित करणे किंवा प्रसारित करणे.
• पहिल्यावेळी दोषी म्हणून 2 वर्षापर्यंत कारावास व 2000 रुपये दंड
• दुसर्‍यावेळी दोषी ठरल्यास 5 वर्षापर्यंत कारावास व 5000 रुपये दंड

कलम 465: बनावट शिक्षेसाठी शिक्षेस पात्र (Punishable for Forgery)

• चुकीचे कागदपत्र बनवित आहे
• 2 वर्षांची शिक्षा किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकते