Cyber stalking सायबर स्टॅकिंग म्हणजे काय आणि ते कसे टाळावे ?

Cyber stalking सायबर स्टॅकिंग म्हणजे काय आणि ते कसे टाळावे ?

जेव्हा समजूतदारपणे आणि सुरक्षितपणे कार्य केले जाते, तेव्हा सामाजिक नेटवर्क आणि इतर ऑनलाइन सार्वजनिक मंचांद्वारे संवाद सामाजिक आणि व्यावसायिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरू शकतो. तथापि, आपण सावध न राहिल्यास असंख्य अनिष्ट परिणाम होऊ शकतात, त्यातील एक म्हणजे सायबर स्टॅकिंग (Cyber stalking)

सायबर स्टॅकिंग म्हणजे इंटरनेटवरून माथी मारणे किंवा छळ करणे. हे कदाचित एखाद्या व्यक्तीस, गटांना किंवा अगदी संघटनांना लक्ष्य करुन निंदा, बदनामी आणि धमक्यासह भिन्न प्रकार होऊ शकतील. यामागील हेतू हा पीडिताला नियंत्रित करणे, धमकावणे, ओळख चोरी, ऑफलाइन स्टॅकिंग आणि इतर गुन्ह्यांमध्ये त्याची माहिती वापरण्यासाठी ती गोळा करणे असू शकतो.

सध्याचे ऑनलाइन लँडस्केप स्वत: ला “सोपे लक्ष्य” तयार करण्यास मदत करतो. उदाहरणार्थ, आजकाल बरेच सोशल मीडिया वापरकर्ते सार्वजनिकरित्या आपली वैयक्तिक माहिती पोस्ट करतात, त्यांच्या भावना आणि इच्छा शेअर करतात, कौटुंबिक फोटो पब्लिश करतात आणि यासारखे बरेच काही विचार न करता करत असतात.

या पोस्टमध्ये आम्ही पुढे सायबर स्टॅकिंगचे स्पष्टीकरण आणि आपण सायबरस्टॅकिंगचा बळी पडू नये यासाठी काय खबरदारी घ्यावी ते मांडणार आहोत.

सायबर स्टॅकिंग म्हणजे काय ?

सायबर स्टॅकिंग अनेक भिन्न प्रकारे होऊ शकते, परंतु व्यापक अर्थाने, सोशल मीडिया किंवा ईमेल यासारख्या ऑनलाईन चॅनेलद्वारे ही पीछा किंवा छळ होय. हे विशेषत: नियोजित आणि काही कालावधीसाठी ठरवून केले जाते.

सायबर स्टॅकिंगची प्रकरणे बर्‍याचदा निरुपद्रवी सुसंवाद म्हणून सुरू होऊ शकतात. कधीकधी, विशेषत: सुरूवातीस काही विचित्र किंवा अप्रिय संदेश आपणास पाठवून त्रास देतात. ते पद्धतशीर झाले तर त्यातून त्रासदायक आणि भयानक होते.

उदाहरणार्थ, जर आपणास फेसबुक आणि इन्स्टाग्रामवर काही नकारात्मक टिप्पण्या मिळाल्या असतील तर त्या तुम्हाला अस्वस्थ करतील किंवा त्रास देतील, परंतु हे अद्याप सायबर स्टॅकिंग करत नाही. एकदा आपल्याला न आवडणारे आणि त्रासदायक संदेश वारंवार येण्यास प्रारंभ झाला आणि त्रास दिल्याचा अनुभव आला, तर कदाचित रेषा ओलांडली गेली आहे. सायबर स्टॅकर्स दिवसातून अनेक वेळा पद्धतशीररित्या अप्रिय संदेश पाठवून पीडितांमध्ये दहशत निर्माण करू शकतात. जेव्हा एकाच संदेशाद्वारे एकाच व्यक्तीद्वारे व्यवस्थापित केलेल्या भिन्न खात्यांमधून संदेश प्राप्त केले जातात तेव्हा वेबसाइट मालक आणि कायद्याची अंमलबजावणी करणार्‍या एजन्सी दोघांनाही याची माहिती देणे आवश्यक आहे.

सायबर स्टॅकिंगमध्ये थेट संवाद साधला जातो असे नाही. काही पीडितांना हे समजतही नसतं की त्यांना ऑनलाईन स्टॉकिंग केले जात आहे. गुन्हेगार विविध माध्यमातून पीडितांचे परीक्षण करू शकतात आणि ओळख चोरीसारख्या गुन्ह्यांसाठी गोळा केलेल्या माहितीचा वापर करू शकतात. काही प्रकरणांमध्ये, सायबरस्पेस आणि वास्तविक जीवनामधील ओळ अस्पष्ट होऊ शकते. हल्लेखोर आपला वैयक्तिक डेटा गोळा करू शकतात, आपल्या मित्रांशी संपर्क साधू शकतात आणि आपल्याला ऑफलाइन त्रास देण्याचा प्रयत्न करतात.

सायबर स्टॅकिंगच्या मागे कोण आहे?

बऱ्याच वेळेस सायबरस्टेकर पीडितांशी परिचित असलेला असतो. बर्‍याच लोकांसाठी, मित्र किंवा सहकाऱ्यांकडून येणारे संदेश, विचलित करणारे आणि कधीकधी त्रासदायक असले तरीही त्यांचे स्वागत आहे. तथापि, एखाद्या अपरिचित व्यक्तीकडून किंवा एखादी अनौपचारिक ओळखीची व्यक्तीकडून गुप्त संदेशांचे परीक्षण करणे किंवा प्राप्त करणे सायबर स्टॅकिंग मानले जाऊ शकते. यात सूड, राग, नियंत्रण किंवा वासनेसह अनेक हेतू असू शकतात.

सायबर स्टॅकिंगच्या बर्‍याच प्रकरणांमध्ये अशाचा समावेश असतो जो एखाद्याचे लक्ष वेधून घेण्याचा प्रयत्न करत असतो. काही लोकांना हे वर्तन अगदी रोमँटिक म्हणून देखील दिसू शकते, जर संवादाने अवांछित केले तर ते छळ मानले जाऊ शकते. 

सायबर स्टेकिंगच्या इतर प्रकरणांमध्ये, विशेषत: ख्यातनाम व्यक्ती किंवा इतर उच्च-व्यक्तिमत्त्वांचा समावेश असू शकतो. संपूर्ण अपरिचित व्यक्तींचा समावेश असू शकतो. काही गुन्हेगार मानसिक आरोग्याच्या समस्यांमुळे त्रस्त असतात.

सायबर स्टॅकिंग नेहमीच व्यक्तींकडून केले जात नाही कधी कधी त्यात लोकांचा समूह असू शकेल. विरोधक विश्वास, सूड किंवा आर्थिक लाभासह विविध कारणांसाठी ते एखाद्या व्यक्तीस, गटाला किंवा संघटनेला लक्ष्य करीत असू शकतात.

सायबर स्टॅकिंगचे कायदेशीर पैलू

व्यावसायिक हल्लेखोर शोधणे आणि त्यांना शिक्षा करणे अवघड आहे. कारण ते स्वतःची ओळख लपवण्यात तरबेज असतात. शिवाय, बहुतेक देशांनी अद्याप विशिष्ट कायदे स्वीकारलेले नाहीत जे सायबर स्टेकिंगचे नियमन करतात. भारतात इतर सायबर गुन्ह्याप्रमाणे यासाठी पण IT Act 2000 नुसार कार्यवाही होते.

हे पण वाचा | चला जाणून घेऊ सायबर कायद्याची गरज, महत्व, फायदे व विभाग

सायबरस्टॅकिंग कसे टाळावे ?

आपण खाली दिलेल्या गोष्टींचे अनुसरण केल्यास पीडित होण्याची शक्यता खूपच कमी असते. या मार्गदर्शक तत्त्वांद्वारे आपण पूर्णपणे सुरक्षित राहून ऑनलाइन संप्रेषणाच्या सर्व फायद्यांचा आनंद घेऊ शकता.

1) कमी प्रोफाईल ठेवा.

आज आपणास ऑनलाइन अस्तित्व नसणे कठीण आहे, विशेषत: ज्यांना स्वत:ची पदोन्नती किंवा व्यवसायाशी संबंधित क्रियाकलापांसाठी ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म वापरण्याची आवश्यकता आहे.

आपण आपला पत्ता आणि फोन नंबर यासारखी वैयक्तिक माहिती पोस्ट करणे टाळावे.

आपण कोठे आहात आणि आपण कोणासह आहात यासारख्या रिअल-टाइम माहिती उघड करण्याआधी काळजीपूर्वक विचार करा.

आपण आपले नाव ऑनलाइन प्रोफाइलमध्ये वापरणे टाळले पाहिजे. कोणत्याही कामाशी संबंधित हे कठीण असले तरी मंच, संदेश बोर्ड आणि काही सोशल मीडिया खात्यांसारख्या गोष्टींसाठी हे अगदी व्यवहार्य आहे. उदाहरणार्थ, आपण इंस्टाग्राम किंवा ट्विटरवर टोपणनाव वापरू शकता.

आपण आपले खरे नाव आणि फोटो टिकवून ठेवणे आवश्यक असल्यास आपण कनेक्शन विनंत्या आणि संदेश कोणाकडून स्वीकारता याबद्दल सावध रहा. जर तो मित्र, नातेवाईक किंवा सहकारी नसेल तर, पुढे जाण्यापूर्वी काही तपासणी करा.

काही प्रकरणांमध्ये, वैयक्तिक माहिती उघड करणे आणि आपल्याला माहित नसलेल्या लोकांशी कनेक्ट करणे टाळणे जवळजवळ अशक्य आहे, उदाहरणार्थ, डेटिंग वेबसाइटवर.

२) आपले सॉफ्टवेअर अद्यतनित करा.

आपण सायबर स्टॅकिंगच्या प्रतिबंधाबद्दल विचार करता तेव्हा आपले सॉफ्टवेअर अद्ययावत ठेवणे ही पहिली गोष्ट असू शकत नाही. तथापि, माहितीची गळती रोखण्यासाठी नियमितपणे सॉफ्टवेअर अपडेट करणे महत्त्वपूर्ण असते. आपली माहिती सुरक्षित राहते याची खात्री करण्यात मदत केली जाते.

ते विशेषत: मोबाइल डिव्हाइससाठी महत्वाचे आहेत ज्यात मौल्यवान डेटा आहे आणि आपल्या अचूक स्थानाचा मागोवा घेत आहे. अशी अनेक प्रकरणे आहेत ज्यामध्ये पैसे देऊन आपला ईमेल किंवा फोन हॅक केला जातो आणि त्याद्वारे मिळालेली माहिती आपल्याच विरोधात वापरली जाते. हॅकर्सपासून स्वतःचे रक्षण करणे साठी आपली उपकरणे अद्ययावत असणे आवश्यक आहे.

3) आपला आयपी अड्रेस (IP Address) लपवा.

बर्‍याच अप्लिकेशन आणि सर्विसेस आपला IP Address ज्याच्याशी आपण संपर्क साधत आहात त्यास दाखविते. ही बिनमहत्त्वाची वाटू शकते, परंतु ही माहिती थेट आपल्या वैयक्तिक डेटाशी संबंधित आहे. सायबर स्टेकर आपल्या IP Address पासून प्रारंभ करू शकतात आणि आपला क्रेडिट कार्ड डेटा आणि घरचा पत्ता शोधण्यासाठी त्याचा वापर करू शकतात.

आपला IP Address मुखवटा लपवण्यासाठी आपण व्हर्च्युअल प्रायव्हेट नेटवर्क (VPN) वापरू शकता. हा आपला वास्तविक IP Address लपवतो आणि त्यास आपल्या आवडीच्या जागेवरुन पुनर्स्थित करतो, जेणेकरून आपण अगदी वेगळ्या देशात असल्याचे दिसून येईल. हे हॅकर्सच्या डोळ्यांसमोर ठेवून आपल्या सर्व इंटरनेट रहदारीची एन्क्रिप्ट (encrypts) करते.

4) गुड डिजीटल हायजीन (Good Digital Hygiene)

‘डिजिटल हायजीन’ ही एक नवीन संज्ञा आहे परंतु ती विशेषत: सोशल नेटवर्क्सच्या संदर्भात अतिशय महत्त्वाच्या विषयाचे प्रतिनिधित्व करते. चांगली डिजिटल स्वच्छता राखणे आपल्याला सायबर छळ, सायबर धमकी आणि सायबर स्टॅकिंगपासून संरक्षण करते.

आपली खाती स्वच्छ करण्यासाठी आपण घेऊ शकता अशा गोपनीयता सेटिंग्ज समायोजित करणे ही पहिली पायरी आहे. बर्‍याच सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर आणि काही अन्य ऑनलाइन खाती आपल्याला आपले प्रोफाइल कोण पाहू शकतात आणि आपल्याशी संपर्क साधू शकतात हे समायोजित करू देते.

आपली टाइमलाइन, फीड आणि संदेश यासारख्या गोष्टी नकारात्मक टिप्पण्यांपासून मुक्त ठेवणे देखील चांगली कल्पना आहे.

विशेषत: मुली आणि स्त्रियांसाठी सोशल मीडियाची स्वच्छता महत्वाची आहे. अभ्यासाने हे सिद्ध केले आहे सायबर स्टॅकिंगमध्ये मुख्यत: स्त्रिया लक्ष्य असतात.

5) संवेदनशील माहिती सोडून द्या.

आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, बरेच लोक सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मच्या बाहेरही सतत आपल्याबद्दल वैयक्तिक माहिती सामायिक करतात. प्रश्नावली भरून किंवा कूपनसाठी अनुप्रयोग सबमिट करून, आपण एखाद्याला आपल्या वैयक्तिक माहितीला हात लावण्याची आणि सायबर स्टॅकिंगला वाढवित आहात.

आपणास सायबरस्टॉक केले जात असेल तर काय करावे ?

व्यक्तीला अवरोधित (Block)  करा.

कायद्याने परवानगी दिलेल्या सर्व उपाय लागू करण्यास अजिबात संकोच करू नका. आपण ज्यांना ऐकू इच्छित नाहीत अशा प्रत्येकास अवरोधित करा, जरी हे संदेश फक्त त्रासदायक आहेत आणि अद्याप धमकी देत ​​नाहीत. ही सीमा केव्हा पार केली गेली ते आपणच ठरवू शकता.

गुंतलेल्या व्यासपीठावर अहवाल द्या.

जर कोणी आपल्याला त्रास देत असेल किंवा धमकावत असेल तर आपण त्यांना ताबडतोब अडथळा आणावा आणि त्यांच्या वर्तनाचा त्यात गुंतलेला व्यासपीठावर अहवाल द्यावा. ट्विटर, फेसबुक, लिंक्डइन आणि इतर बर्‍याच प्लॅटफॉर्मवर अपमानास्पद वर्तनाचा अहवाल देण्यासाठी वापरण्यास-सुलभ बटणे तयार केली आहेत.

जरी आपणास असे वाटते की आपण गुन्हेगारातून मुक्त झाला आहात, तरीही ते परत येऊ शकतात किंवा अधिक बळींचा पाठलाग करू शकतात. कायद्याची अंमलबजावणी करणारी एजन्सींमध्ये नेहमीच आपल्याला सायबर स्टॅकिंगपासून वाचवण्याची तांत्रिक क्षमता नसते, परंतु प्लॅटफॉर्म नियंत्रक सहसा त्वरीत प्रतिसाद देतात आणि हल्लेखोरांचे प्रोफाइल हटवतात.

पोलिसांना बोलवा.

जर आपणास विश्वास आहे की त्यांचे वर्तन बेकायदेशीर आहे किंवा आपल्याला आपल्या सुरक्षिततेची भीती वाटत असेल तर आपण पोलिसांशी संपर्क साधावा.

कमीतकमी नुकसान

आपण सायबर स्टॅकिंगच्या बाबतीत स्वत: ला अडकवलेले आढळल्यास, प्रतिकूल परिणाम कमी करण्यासाठी दोन मुख्य पद्धती आहेतः

• आपल्याबद्दल उपलब्ध माहितीचे प्रमाण कमी करा.

• आपल्याबद्दल बनावट माहितीचे प्रमाण वाढवा जे आक्रमणकर्त्याची दिशाभूल करेल.